Đền Đồng Cổ là một trong những di tích lịch sử và văn hóa nổi tiếng của xã Yên Thọ. Đây là ngôi đền linh thiêng có lịch sử lâu đời nhất xứ Thanh. Đền được xây dựng từ thời Hùng Vương năm 2579 trước công nguyên.

Theo sử sách ghi lại, Đền Đồng Cổ tọa lạc trên chân núi Khả Lao, nằm trong quần thể di tích núi Tam Thai, chùa Thanh Nguyên, Quán Triều Thiên, hồ Bán Nguyệt, Bến Trường Châu, hang động thông với sông Mã thuộc làng Đan Nê, xã Yên Thọ. Tương truyền khi vua Hùng cất quân đi dẹp giặc Hồ Tôn ở phương Nam, khi nghỉ tại đây, trong giấc chiêm bao, nhà vua được thần núi báo mộng rằng dưới chân núi có trống đồng cổ, đào lên dùng tiếng trống làm linh khí đuổi giặc. Nhà vua làm theo, quả nhiên, quân giặc nghe tiếng trống đồng âm vang đã sợ khiếp vía và rút chạy. Quân ta thắng trận trở về, vua Hùng vào đền làm lễ tạ ơn và phong thần núi Khả Lao là “Đồng cổ đại vương”, cho lập đền thờ, đúc trống đồng, ngựa đồng rước vào đền thờ phụng.

Đền được bao quanh bởi phong cảnh sơn thủy hữu tình, có kiến trúc theo phong cách thời nhà Lý, bao gồm tiền điện, thượng điện và hậu cung. Tiền điện có 2 tầng, 8 mái, 5 gian. Thượng điện bao gồm 3 gian, 3 bàn thờ thần Đồng Cổ cùng với các vị anh hùng có công lao trong sự nghiệp đánh giặc. Hậu cung được bố trí với kiến trúc cổ kính. Đền thờ các vị thần đã giúp các triều đại đánh thắng giặc ngoại xâm, diệt trừ phản loạn và là ngôi đền được xem là di tích linh thiêng bậc nhất trong tỉnh. Đền Đồng Cổ nằm trong quần thể di tích gồm có: núi Tam Thai, chùa Thanh Nguyên, Quán Triều Thiên, hồ Bán Nguyệt, bến Trường Châu, hang động thông với sông Mã... tạo nên một bức tranh tuyệt mỹ mà các tiền nhân đã xây dựng.

Năm 2001, đền Đồng Cổ được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là khu Di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia và đã được UBND tỉnh đầu tư tôn tạo, phục dựng. Đến nay, năm 2024, Đền được đón Bằng công nhận di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Đã trở thành mỹ tục, hằng năm vào các ngày 14 và 15/3 âm lịch Lễ hội Kỳ Phúc - đền Đồng Cổ được khai hội. Đây là lễ hội truyền thống có quy mô lớn, với nghi lễ chính là tế lễ, rước sắc, rước kiệu... Lễ hội đền Đồng Cổ thu hút hàng nghìn người dân và du khách đến tham quan, dâng hương, hành lễ.

Lê Uyên